Thomas Rau was met zijn duurzame gebouwen lange tijd een buitenbeentje in de Nederlandse architectuur. Inmiddels staat hij wijd en zijd bekend als visionair als de architect van een nieuw economisch systeem. Onlangs werd hij zelfs door het Vaticaan uitgenodigd om zijn visie te delen.

Op dinsdag 12 juni was hij bij CASA te gast en hield voor een overvol Showroom Arnhem een gloedvol pleidooi voor een radicale omslag naar circulariteit.

(tekst overgenomen van CASA)

Het gaat slecht met je relatie en om het tij te keren beloof je je partner beterschap: over vijftien jaar stop je met roken, over 25 jaar stop je met drinken en na 35 jaar stop je voor 89,3% met al je buitenechtelijke relaties. Natuurlijk werkt dat niet en toch staat dit in wezen in het akkoord van Parijs. Met andere woorden: onze relatie met de aarde is totaal scheef, aldus Thomas Rau. ‘Wij hebben de illusie dat wij bepalen hoe warm de aarde wordt’. Wanneer we zo blijven denken is heel Arnhem in 2034 blauw gekleurd. ‘De aarde is de grote monopolist’. Als de urgentie actueel wordt is het eigenlijk al te laat, maar Rau is ook een optimist: de energietransitie is oplosbaar. Het is een kwestie van ‘willen willen’.

Limits to growth

In de dertiger jaren kreeg de Nederlandse overheid haar burgers in slechts zeven jaar tijd van kolen aan het aardgas. Waarom doen we er dan nu vijftig jaar over om van dat gas af te komen? Simpelweg omdat er geen verdienmodel achter zit en ‘alles wat we zijn is de permanente consequentie van verdienmodellen’. Het huidige lineair-economische systeem is volgens Rau echter niet langer houdbaar; de aarde is een gesloten systeem: alle materialen zijn limited editions. Door de roofbouw die we op onze planeet plegen – ‘winstmaximalisatie ten koste van limited editions’ – blijven we binnenkort met lege handen achter.

Niet afschrijven maar opschrijven

We moeten de ‘spirit van de economie’ veranderen door een andere vraag te stellen die macht en verantwoordelijkheid weer bij elkaar brengt. Door van het product een service te maken worden fabrikanten gedwongen duurzamere apparaten te ontwikkelen. Consumenten willen immers geen lamp maar gewoon licht, geen wasmachine maar wassen. Dit idee verkondigde Rau al in de inmiddels fameuze VPRO Tegenlicht uitzending ‘Het einde van bezit’ uit 2015. Het leidde tot het boek Material Matters (2016) dat hij samen met zijn vrouw Sabine Oberhuber schreef. Daarin staan concrete stappen om de economie van een grondstoffencrematorium om te vormen in een systeem waarin grondstoffen optimaal gefaciliteerd worden zodat ze ‘ongelimiteerd’ raken. Afval is materiaal dat in de anonimiteit is beland; niet afschrijven maar opschrijven is het devies. In het ‘Madaster’ – met een knipoog naar het kadaster – wordt de identiteit van materialen vastgelegd. Gebouwen zijn in feite grondstoffendepots. Dit vereist een fundamenteel andere manier van ontwerpen. Rau brengt dit uiteraard in praktijk in zijn eigen gebouwen: zo bestaat het nieuwe kantoorpand van Liander in Duiven voor 91% uit materiaal dat uit de oudbouw afkomstig is.

Energietransitie financieren door omdenken

Het Madaster krijgt inmiddels navolging in binnen- en buitenland. Rau zelf is inmiddels alweer een stap verder: in het najaar wordt de Universele Verklaring van de Rechten van het Materiaal bij de Verenigde Naties aangeboden. We moeten het gebruik van grondstoffen gaan beschouwen als een service, zoals je bibliotheekboeken gebruikt en weer terugbrengt voor de volgende. Ontwikkelingslanden zouden daar wel bij varen, al zitten wij in het westen misschien niet te wachten op de geopolitieke aardverschuiving die dit teweegbrengt. Een ander baanbrekend concept van Rau is ‘Soil as a service’; door de grond onder je huis te leasen komt er geld vrij dat in de energetische verduurzaming van de woning geïnvesteerd kan worden. Dit biedt de kans om alle huizen in Nederland energieneutraal te maken. Rau is momenteel met een aantal gemeentes hierover in gesprek, waaronder ook Arnhem. Wethouder Cathelijne Bouwkamp, die onder meer duurzaamheid en ruimtelijke ordening in haar portefeuille heeft, beaamde dat. ‘Als we echt willen verduurzamen moeten we het systeem veranderen’. Daarbij is de rol van de overheid volgens haar niet heel groot, maar de overheid dient wel leiderschap te tonen zodat we er straks allemaal profijt van hebben. Straks, wanneer is dat? De Kerk heeft er honderden jaren over gedaan om met Galileo Galilei’s heliocentrische wereldbeeld in te stemmen. Nu is het aan ons om ons antropocentrische wereldbeeld los te laten en een nieuwe relatie aan te gaan met de aarde door te erkennen dat we hier slechts te gast zijn. Rau: ‘We moeten eigenlijk alles omkeren’. En wel snel.